Иштин тартиби:

 

Түзүлүштү жайгаштыруу:

1. “А” формасындагы платформаны жана айлануучу платформаны 6.3-сүрөттө көрсөтүлгөндөй кылып орноткула. Фотогейтти, нуру рельс айланганда кесип өтө тургандай жайгаштыргыла. Фотогейттин штепселин смарт таймердин каналдарынын бирине туташтыргыла. Айлануучу түзүлүштү генераторго туташтыргыла.

6.3-сүрөт. Айлануучу түзүлүш

 

I БӨЛҮК. Өзгөрмөлүү радиус (күч жана масса турактуу)

 

1.    Тажрыйбанын бул бөлүгүндө борборго умтулуучу күч жана илинген нерсенин массасы турактуу алынат. Нерсенин  массасын өлчөп, 6.1-таблицага жазгыла.

2.    Нерсени четки тирөөчкө илгиле. Узундугу болжол менен 20 болгон жиптин бир учун четки тирөөчкө илинген нерсеге, экинчи учун, борбордук тирөөчтөгү чыгырыктын астынан өткүдөй кылып пружинага байлагыла (6.3-сүрөт).

3.    Кыскычтуу чыгырыкты, рельстин учуна, 6.3-сүрөтүндө көрсөтүлгөндөй бекиткиле. Дагы бир жиптин бир учун четки тирөөчкө илинген нерсеге, ал эми экинчи учуна белгилүү бир  массадагы жүк байлап, чыгырык аркылуу өткөрүп илгиле. Бул жүктүн салмагы аркылуу турактуу борборго умтулуучу күчтүн маанисин тандап алабыз. Жүктүн массасын 6.1-таблицага жазгыла.

4.    Четки тирөөчтүн бурамасын бошотуп, четки тирөөчтөгү тик сызык менен нерсе илинген жип бири-бири менен дал келгенче четки тирөөчтү тиешелүү багытта (жакка) жылдыргыла. Жип менен сызык бир деңгээлге келгенде (нерсе тик илингенде) тирөөчтүн бурамасын бекиткиле.

5.    Борбордук тирөөчтөгү көрсөткүчтү пружинадагы кызгылт-сары диск менен бирдей деңгээлге келтиргиле.

6.    Четки тирөөчтөгү сызык менен айлануу платформасындагы өлчөө шкаласынын дал келген чекитинен радиустун маанисин аныктап, 6.1-таблицага жазгыла.

7.    Чыгырык аркылуу илинген жүктү жана чыгырыкты чыгаргыла.

8.    Аппаратты генератор аркылуу ток булагына туташтыргыла. Рельсти, борбордук тирөөчтөгү көрсөткүч кызгылт-сары диск менен дал келгендей ылдамдык менен айландыруу үчүн генератордун жардамы менен чыңалууну акырындык менен чоңойткула. Дисктин көрсөткүч менен дал келиши, нерсе илинип турган жиптин вертикалдуу абалда болгондугун жана нерсе тандалып алынган радиуста айлангандыгын көрсөтөт.

 

     Эскертүү: Чыңалууну акырындык менен чоңойткула.

 

9.    Бул ылдамдыкты турактуу кармап, айлануу мезгилин смарт таймерди Time: Pendulum абалына жөндөө менен аныктагыла. Айлануу мезгилин 5 жолу өлчөп, алынган маанилерди 6.1-таблицага жазгыла.

9. Аппаратты токтоткула. Радиусту өзгөртүү үчүн пружина менен четки тирөөчкө илинген нерсени байланыштырган жиптин узундугун өзгөрткүлө (мурдагыга салыштырмалуу 1-1,5 ге кыскарткыла же узарткыла). Жогорудагы иш аракеттерди радиустун жалпы 5 мааниси үчүн кайталагыла. Өлчөнгөн маанилерди 6.1-таблицага жазгыла.

 

6.1-таблица

 

10.          Чыгырык аркылуу илинген жүктүн салмагы, четки тирөөчкө илинген нерсе айлана боюнча кыймылга келгенде ага пружина тарабынан таасир эткен борборго умтулуучу күчкө барабар. Чыгырык аркылуу илинген жүктүн массасын га көбөйтүү менен бул күчтү эсептегиле жана табылган маанини 6.2-таблицага жазгыла.

 

 

6.2-таблица

 

 

11.          Ар бир өлчөө үчүн мезгилдин квадратын эсептегиле жана 6.1-таблицага жазгыла.

12.          Радиустун мезгилдин квадратынан көз карандылык графигин тургузгула. Төмөнкү барабардыктан

 

     алынган сызык түз сызык болору көрүнүп турат.

13.          Табылган чекиттерден эң жакын өтө тургандай сызыкты чийгиле жана графикалык кыйшаюусун

() тапкыла. нун маанисин 6.2-таблицага жазгыла.

14.          Кыйшаюудан  борборго умтулуучу күчтү  эсептеп 6.2-таблицага жазгыла.

15.          Борборго умтулуучу күчтүн табылган эки маанисинин ортосундагы салыштырмалуу катаны эсептегиле жана 6.2-таблицага жазгыла.

 

II БӨЛҮК. Өзгөрмөлүү күч (радиус жана масса турактуу)

 

1.    Тажрыйбанын бул бөлүгүндө айлануу радиусу жана илинген нерсенин массасы  турактуу алынат. Нерсенин массасын өлчөп 6.3-таблицага жазгыла. Нерсени четки тирөөчкө илгиле жана жипти борбордук тирөөчтөгү пружинадан нерсеге чыгырыктын астынан өткүдөй кылып байлагыла (6.3-сүрөт).

2.    Кыскычтуу чыгырыкты рельстин четки тирөөчкө илинген нерсеге жакын учуна бекиткиле. Дагы бир жиптин бир учун четки тирөөчкө илинген нерсеге, ал эми экинчи учуна белгилүү бир  массадагы жүк байлап, чыгырык аркылуу өткөрүп илгиле. Бул жүктүн салмагы аркылуу өзгөрмөлүү борборго умтулуучу күчтүн маанисин тандап алабыз. Жүктүн массасын 6.3-таблицага жазгыла.

3.    Четки тирөөчтүн бурамасын бошотуп, четки тирөөчтөгү тик сызык менен нерсе илинген жип бири-бири менен дал келгенче четки тирөөчтү тиешелүү багытта (жакка) жылдыргыла. Жип менен сызык бир деңгээлге келгенде (нерсе тик илингенде) тирөөчтүн бурамасын бекиткиле.

4.    Борбордук тирөөчтөгү көрсөткүчтү пружинадагы кызгылт-сары диск менен бирдей деңгээлге келтиргиле.

5.    Четки тирөөчтөгү сызык менен айлануу платформасындагы өлчөө шкаласынын дал келген чекитинен радиустун маанисин аныктап, 6.3-таблицага жазгыла.

6.    Чыгырык аркылуу илинген жүктү жана чыгырыкты чыгаргыла.

7.    Түзүлүштү генератор аркылуу ток булагына туташтыргыла. Рельсти, борбордук тирөөчтөгү көрсөткүч кызгылт-сары диск менен дал келгендей, ылдамдык менен айландыруу үчүн генератордун жардамы менен чыңалууну акырындык менен чоңойткула. Дисктин көрсөткүч менен дал келиши, нерсе илинип турган жиптин вертикалдуу абалда болгондугун жана нерсе тандалып алынган радиуста айлангандыгын көрсөтөт.

 

Эскертүү: Чыңалууну акырындык менен чоңойткула.

 

8.    Бул ылдамдыкты турактуу кармап, айлануу мезгилин смарт таймерди Time: Pendulum абалына жөндөө менен аныктагыла. Айлануу мезгилин 5 жолу өлчөп, алынган маанилерди 6.3-таблицага жазгыла.

9.    Аппаратты токтоткула. Борборго умтулуучу күчтү өзгөртүү үчүн кыскычтуу чыгырык аркылуу илинген жүктүн массасын өзгөрткүлө (мурдагыга салыштырмалуу 5-10 га чоңойткула же азайткыла).

10.          Четки тирөөчтү жылдырбастан, четки тирөөчтөгү тик сызык менен нерсе илинген жип бири-бири менен дал келгенче, пружина менен четки тирөөчкө илинген нерсени байланыштырган жиптин узундугун өзгөрткүлө.

11.          Борбордук тирөөчтөгү көрсөткүчтү пружинадагы кызгылт-сары диск менен бирдей деңгээлге келтиргиле.

12.           Радиусту турактуу кармоо менен 6-8 кадамдарын кайталагыла.

13.          Жогорудагы иш аракеттерди жүктүн массасынын (борборго умтулуучу күчтүн) 5 мааниси үчүн кайталагыла. Алынган маанилерди 6.3-таблицага жазгыла.

6.3-таблица

Нерсенин массасы    =

Радиус                        =

Графикалык кыйшаюу      =

 

14.          Чыгырык аркылуу илинген жүктүн салмагы, четки тирөөчкө илинген нерсе, айлана боюнча кыймылга келгенде, ага пружина тарабынан таасир эткен борборго умтулуучу күчкө барабар. Бул күчтү чыгырык аркылуу илинген жүктүн массасын га көбөйтүү менен ар бир өлчөө үчүн эсептеп, 6.3-таблицага жазгыла.

15.           Ар бир өлчөө үчүн  1/T ²  маанилерин эсептеп, 6.3-таблицага жазгыла.

16.          Борборго умтулуучу күчтүн  1/T ²  тан көз карандылык графигин тургузгула.

 

 

барабардыгына ылайык алынган сызык түз сызык болору көрүнүп турат.

17.          Табылган чекиттерден эң жакын өтө тургандай сызыкты чийгиле жана кыйшаюусун (бурчту) тапкыла. Кыйшаюу бурчунун маанисин 6.3-таблицага жазгыла.

18.          Кыйшаюудан нерсенин массасын эсептеп 6.4-таблицага жазгыла.

19.          Нерсенин массасы үчүн табылган эки маанинин ортосундагы салыштырмалуу катаны эсептегиле жана 6.4-таблицага жазгыла.

6.4-таблица